Het moge duidelijk zijn uit de synopsis en de bijhorende waar­schuwing op de pagina  hiernaast:  The Painted Bird is een heftige film die niemand onberoerd laat. Regisseur Václav Marhoul blijkt echter de beminnelijkheid zelve. Na de première op het Filmfestival van Venetië schoof hij aan tafel met de internationale pers, waaronder ook de Vlaamse filmjournalist Ruben Nollet.

Uw film ziet eruit en voelt aan zoals klassiekers als Ivan’s Childhood en Andrei Rublev. Had u van bij aanvang het idee een meesterwerk te maken?
Václav Marhoul: “Ik maak films omdat ik er graag iets mee wil zeggen. Zo simpel is het. Er komt iets tot me en ik moet dat gewoon volgen. Ik ben er absoluut niet in geïnteresseerd of ik ooit een meesterwerk maak of niet. Ik denk daar niet over na. Een film maken en een verhaal vertellen, dat is mijn doel. Alles wat erna komt, kan ik zeker appreciëren, maar het is bijkomstig. Weet je waarom het op die films lijkt die je aanhaalt? Omdat ik 59 jaar oud ben en ik hou van die films (lacht). “

Veel van de verbeelding komt van Jerzy Kosiński, de schrijver van het oorspronkelijke boek.
“Toen ik het boek las kwamen de beelden meteen tot mij. Ik moest ze slechts neer schilderen. De manier waarop Kosiński schreef, is nu eenmaal ontzettend visueel. Toen ik me bezon over hoe ik een verfilming zou aanpakken, dacht ik aan het voorbeeld van de beroemde scenarist Jean-Paul Carrière. Hij zei dat als je een boek tot film wil adapteren je best eerst het boek leest, dan een raam opent en het boek daaruit op straat gooit en dan gewoon wat je je herinnert verfilmt. Hij had gelijk. Ik las het boek misschien dertig keer, maar ik nam enkel de scènes over die ik echt door en door begreep en die mij persoonlijk iets deden.”

U werkte elf jaar aan dit project. Vanwaar die lange duur?
“Het duurde al twee jaar enkel en alleen om de filmrechten op het boek te pakken te krijgen. Daarnaast werkte ik ook lang aan het scenario, maar het zwaarst was de financiering rond krijgen. Je kan het je wel inbeelden: je ontmoet potentiële producers die het boek kennen en vragen hoe je zo’n gruwelijk, duister verhaal wil verfilmen. Dan antwoord je dat het een film in zwart-wit moet worden, niet-Engels gesproken, zonder muziek. Prachtig, heel aantrekkelijk voor de financiële markt (lacht). Uiteindelijk lukte het me toch geld te vinden. Dan duurde het filmen zelf nog eens twee jaar omdat ik de opnames chronologisch deed. Ik wou geen make-up gebruiken om de kinderen te verouderen, dus moesten we afwachten terwijl de jonge acteur groeide. Gelukkig was mijn producent heel begripvol (lacht).”

De film is ook nog eens ongelooflijk gewelddadig.
“Ja, maar toch is het geweld niet gratuit. De camera filmt niet de gruweldaden zelf, het suggereert ze enkel. Het punt is dat hoewel het geweld slechts impliciet getoond wordt, de kijker er heel expliciet door geraakt wordt. Ons brein doet het werk: zelfs al toon ik het geweld niet, men ziet het toch in zijn verbeelding.”

Wat is uw kijk op deze periode uit de Europese geschiedenis, WO II in Centraal- en Oost-Europa?
“Ik heb altijd gezegd dat dit geen historische film is. Het is een tijdloos en universeel, droef verhaal. Het gaat niet over de Holocaust zelf, het zou ook als science fiction of een western werken. Omdat het over de mensheid gaat. Wreedheid ten opzichte van anderen is een eeuwig, steeds terugkerend menselijk probleem. Voor mij is de jongen dan ook een symbool dat de vraag oproept: “Waarom doen we toch deze afschuwelijke dingen?” Net als Kosiński beschrijf ik de zaken slechts. Ik ben geen moralist: wat goed of slecht is, wordt opengelaten voor het publiek.”

Toch zit er naast horror ook pure schoonheid in de film.
“Ik weet niet of ‘schoonheid’ het juiste woord is, maar het is wel poëtisch. Mijn cameraman en ik hebben samen al drie films gemaakt. Dit was de eerste keer dat hij niets had voorbereid. Dat deden we bewust, omdat we wisten dat de film en benodigde camerabewegingen daarvoor te complex zijn. Elke ochtend zei ik hetzelfde: “Vladimir, we gaan samen naar de set, we kleden ons uit en naakt springen we de cactussen in. We zullen de hele tijd tussen de cactussen rennen en bloeden.” Elke ochtend openden we onze geesten en harten en wisten niet wat we die dag zouden doen. We deden het gewoon en het resultaat is die poëzie.”
(Ruben Nollet / RV)